Universiteit Antwerpen - Stadscampus
Gebouw van de Grauwzusters
Lange Sint-Annastraat 7
2000 Antwerpen
De tentoonstelling loopt nog tem 20 december 2011 telkens van 9u00 tem 17u00 (gesloten op zat en zon)
Fotolink: click here
ATV link: click here (starts 05:00) NIET MEER BESCHIKBAAR
Studentenblad DWARS link: click here (p 18 en 19) NIET MEER BESCHIKBAAR
Het pathos van de pathologie – klooster van de Grauwzusters, Antwerpen, 16 november 2011
- Ernest Van Buynder, voorzitter Kunst op de Campus UA
“Het pathos van de pathologie” is een spannende titel. Het pathos hier als artistieke term, als sterke gemoedsaandoening, het op het gevoel werkende in de beeldende kunst – geconfronteerd met pathologie, een term uit de geneeskunde, de ziekteleer.
Eeuwenlang hebben beeldende kunstenaars gewerkt op die beide polen. Leonardo da Vinci is misschien het beroemdste voorbeeld. In de jaren tachtig van de 15° eeuw verbleef hij aan het Hof van de Hertog van Milaan. Uit die jaren stamt zijn belangstelling voor de anatomie van de mens. Tussen de anatomiestudies vinden we ook variaties op het thema van het menselijk gezicht, waarbij hij expressief de gemoedstoestand, het pathos, uitdrukt. Op een tekening uit de collectie van de Britse koningin zien we rond een man met een slinger van eikenblad, refererend naar de oudheid, vier grimassen gegroepeerd. Ze vertegenwoordigen de kenmerken van de 4 temperamenttypen: sanguinisch of vurig, cholerisch of opvliegend, melancholisch of zwaarmoedig en flegmatisch of onverstoorbaar kalm.
Iedere eeuw kende kunstenaars gefascineerd door wetenschap en geneeskunde. Zo kreeg Rembrandt reeds in 1632, in zijn vroege Amsterdamse periode, de opdracht van de chirurgijngilde “De anatomische les van Dr. Tulp” te schilderen. De anatomiedocent Tulp had de bijnaam “Vesalius van Amsterdam”. Dit groepsportret is thans te bewonderen in het Mauritshuis – Den Haag. In het jaar 1656 van zijn nakend faillissement kreeg Rembrandt een tweede opdracht van diezelfde gilde: “De anatomische les van Dr. Deyman”. Dr. Deyman was de opvolger van Dr. Tulp. Dit groepsportret is voor een gedeelte door brand vernield. Het knappe restant wordt bewaard in het Rijksmuseum – Amsterdam.
Hoe nu de huidige tentoonstelling “Het pathos van de pathologie” situeren in het actuele kunstbeeld? Diversiteit en fragmentatie karakteriseren de kunst van de laatste decennia. Meer dan ooit tevoren hanteren kunstenaars nieuwe materialen, technieken en stijlen. Kunst bezette nog nooit zo’n gevarieerd en breed veld. Fotografie, video, computer- en internetkunst zijn helemaal ingeburgerd. Fenomenen als Jonge Britse Kunst, met onder meer Damien Hirst, kunnen rekenen op veel aandacht en bijval. Conceptuele kunst blijft het goed doen, maar ook de schilders, de beeldhouwers, de grafici blijven “in”.
Tegelijkertijd wordt zowel kunstwerk als auteurschap voortdurend in vraag gesteld. Door sommigen wordt dit alles gezien als een bewijs dat de kunst in een diepe crisis zou verkeren. Ik geloof dit echter niet. Er is nog een ganse reeks van artiesten die nog hartstochtelijk geloven in kunst, ook al zien ze haar maatschappelijke inbedding als problematisch – ik noem maar als voorbeeld Sigmar Polke, Gerhard Richter, en dichter bij ons Berlinde de Bruyckere, Anne-Mie Van Kerckhoven en onze eredoctor Luc Tuymans. En een cynicus als Jeff Koons die meegaat met de mediatisering, gaat volgens mij nog altijd over schoonheid. In het geheel bieden kunstenaars nog altijd relevante benaderingswijzen op de werkelijkheid.
Die zijn wel moeilijker snel te lezen, omdat ze ook gevat liggen in allerlei – soms defensieve, soms cynische gedragspatronen. Hoe dan ook er zijn nog voldoende hedendaagse kunstenaars, die net als hun illustere voorgangers, geloven in de utopie, de spiritualiteit, het pathos, denk aan Anselm Kiefer met vorig jaar nog een schitterende expo in het KMSKA, Bill Viola en onze andere eredoctor Jan Fabre. De expo “Het pathos van de pathologie” sluit naadloos aan bij die diversiteit en probleemstelling van de hedendaagse kunst.
Er zijn artiesten die de klassieke schilderkunst trouw blijven, net als Tuymans, Richter, noem maar op. Er is een Caroline Hübner met intimistische schilderijen rond het thema van de humanitas. Ze worden in deze zaal geconfronteerd met wrange portretten van Patrick Cromheecke rond het menselijk tekort. Eric Vandamme toont dan weer abstraherende beelden vertrekkend van dissecties.
Ook de traditionele grafiektechnieken worden niet geschuwd, en gelukkig maar. Heel wat hedendaagse artiesten maken er gebruik van, denk aan Fred Bervoets. Jelle Nicolaï verwerkt de impact van de dissectiedagen op persoonlijke wijze via de linogravure en Anneke Blennerhassett maakt met de lithografie innerlijke beelden die aan action painting doen denken. Er zijn de ontroerende tekeningen van Dries Magits en pakkende gedichten van zijn broer Willem Magits: woord en beeld. Van Özkan Özsarlak zijn er de radiografieën, een drager waarmee ook Wim Delvoye werkt.
Het driedimensionele is vertegenwoordigd door Chantal Pollier, die harten van insecten, andere dieren en de mens creëert in alle soorten marmer, in pierre bleu, in steen, in zilver. Zij registreert, classificeert, creëert en installeert. In die installatiekunst is Pascale Pollier dan weer uitgesproken. Haar studies in Londen “medical art” zijn hiervoor betekenisvol. Met nieuwe materialen reflecteert zij over de dialectiek van leven en dood. In die sculpturale traditie is er de krachtige installatie van Anton Retsin: Pathologische dubbelgangers.
Er is in de sfeervolle kelder nog videowerk van Pelagie-May Green en vanuit die Angelsaksische traditie van “medical art” werk van Jo Cameron, David Malan, Bryan Green en Eleonor Crook. Ann Van de Velde, bezielster van dit project, brengt etsen en een prachtige video-installatie.
Ik kom tot een besluit. De kruisbestuiving Kunst, Wetenschap, Geneeskunde is hier alleszins naar mijn oordeel zeer geslaagd. De hier aanwezige artiesten gebruiken geen clichés, maar zoeken naar een eigen taal in dat brede veld van de biomedische kunst. Dat die stimuli uitgaan van wetenschappers aan onze universiteit en ons ziekenhuis en van docenten aan de Antwerpse Academie is alleszins hartverwarmend, hier letterlijk en figuurlijk.
Ik dank u.
****
Pathologische Schoonheid
- Caroline Hübner
.
Wanneer
Alleen maar
de echo van een ziel achterblijft…
zichzelf ‘musend’
door lege ruimtes,
waar je gedachten kunnen dansen,
en koesteren
.
of
waar
je hart zichzelf binnenste buiten
keert,
en
alleen maar de essentie
zichzelf reflecteert
fragmenteert ook...
.
om uiteindelijk
dat
op te roepen
wat nooit
kwijt was…
.
wat zichzelf in de catacomben van ons geheugen
langs lang vervlogen plekjes heeft genesteld,
om dan enkel en alleen maar
in een beeld
in een woord,
.
uit het niets te laten uitbarsten,
alsof het nooit kwijt was,
.
alsof ons geheugen dan verstoppertje
met ons speelde al die jaren
of is het niet zo dat we
.
schoonheid herkennen,
door ze vooraf al gezien te hebben
en al dan niet
als dusdanig
in dat verre geheugen van ons gecatalogeerd te hebben
.
dat ze zoiets
kwetsbaars krijgt
die schoonheid,
.
poreus
in de vorm van een lichaam
dat voortdurend
afbreekt
en weer opbouwt,
.
zichzelf ontvouwt onder chirurgijnse
handen
wanneer het geheeld moet worden
.
of uit elkaar gepuzzeld
wanneer het dient begrepen
na de dood,
.
dat ook dit schoonheid mag
en kan zijn
een beeld
dat op je netvlies strikt
.
en daar
misschien ogen teistert
met wat ze voor zich ontbloot zien,
.
en wat dan schoonheid mag zijn
de roerloze rode lippen
.
of een zichzelf onthullend lichaam
in een meesterlijk netwerk
aan verbindingen met elkaar
.
tot helemaal
in de perceptie
.
van wat dat woord,
dat ’schoone’ woord
dan wel mag betekenen,
.
dat ze hier aanwezig is,
die schoonheid,
.
tussen
wetenschappelijke kunstenaars,
en artistieke wetenschappers,
.
en dat ze uiteindelijk
net hetzelfde doen
kijken
alle twee,
.
voelen
wat ze zien,
vertalen
verweven
met wat ze ‘weten’,
.
zoiets,
.
dat het nog veel verder
kan gaan
binnen de ruimtes
.
van ons denken,
waar we
dat ‘leven’
.
van de dag dat
we deze plek
aanschouwen
en
in een soort van ‘overleven’
komen te zitten
.
onze onsterfelijkheid
laten aanvechten,
.
haar schoonheid bewaren
in klank
.
beeld,
woord,
.
en geschiedenis schrijven
gepuurd in de tijdsgeest
waarin ze vertellen
.
en begrijpen
klaarheid brengen
in dat wat altijd een beetje
een mysterie hoort te zijn,
toch?
.
het oudste goed ooit gevochten
gestreden
al dan niet met religie...
.
maar nooit
ontleed
.
of dat dit dan aan de wetenschap is
om dat te doen,
.
het leven
uitleggen
.
dan wel,
dat die ook niet noodzakelijk zichzelf
verloochent
in de pathologie van lichaam
dat hervormt
morfologeert
.
en opnieuw hoort ontdekt
om opnieuw te kunnen liefhebben
.
in al zijn of haar
onvolkomenheden
.
en of die überhaupt wel bestaan
want het heeft toch
.
enkel en alleen maar
met de ‘beleving’ ervan
te maken,
.
ook dat,
.
en die staat u hier vandaag
te doen,
.
want wat is wat een kunstenaar
streeft
.
zichzelf in al zijn eenvoud
in deeltjes van hem- of haarzelf
achter te laten,
.
in gedachten
in dat wat
.
aangevochten wordt
door wetenschappers,
en dat ze hand in hand
eenzelfde avontuur lopen
.
maar,
.
wanneer het er op aankomt
is aan de dood geen ontsnappen aan,
enkel uitstel
kan verleend,
.
visualiseren
wat dit leven voor ons betekent,
en heeft betekend,
.
dat het pijn doet soms,
.
in wat we leven
in wie we liefhebben
en weer kwijtspelen
.
en soms ook niet,
.
dat de pathologie van hun schoonheid
ook die
van hun liefde is,
.
en dat de wereld
de onze is,
.
en toch ook niet,
.
maar misschien
.
heel misschien
toch een beetje vandaag,
hier,
.
want we vechten haar aan
hoe kunnen we ooit anders doen
.
hoe kunnen we blijven
kijken
en uit elkaar puzzelen,
.
hoe kunnen we in het zachte gedicht
van een lichaam
dat zich in alle stilte
.
al dan niet levend
tussen onze vingers ontplooit
.
niet lezen…?
.
het mooiste verhaal verteld …
altijd ,
.
in wat voor vorm
het zich ook ten toon spreidt,
.
dat het niet anders kan dan dit zo doen
.
en waar gaat het dan om
.
dat vleselijke
en wat er zich in kan ontbreken
of aanvullen
dan wel
.
gedachten
en een geest
.
die tegen de randen
van hun huis
hun schedel beginnen aan te lopen
en los daarvan
nodig hebben
te ontsnappen
.
aan de geplogenheden
van een maatschappij
.
zijn ze dan pathologisch te noemen
of hebben ze een originele
kijk op schoonheid,
.
misschien is juist het mysterie
de creatie ervan
.
het in vraag stellen
.
dat kunst niet alleen de wetenschap
onderzoekt
maar ook zichzelf
net als die wetenschap dat doet,
.
en dat ze elkaar ergens halfweg
beminnen,
.
en misschien op dat subtiele
punt
.
de quintessens
ervan aanraken,
.
of we dat hier doen vandaag…?
.
dat is aan u om te voelen
tastbaar te maken,
.
in wat ze voor ons was,
.
en altijd zal zijn
.
schoonheid
van leven
schoonheid
van dood
.
en alles wat zich daartussen hunkert…
Posts
